Do 1808

Koreni srpskog prava, pravne misli i pravničkog obrazovanja sežu do XIII veka. Za to je zaslužan brat prvog srpskog kralja, Stefana Prvovenčanog, Rastko Nemanjić – kasnije proglašen za sveca pod imenom Sv. Sava. On je bio utemeljitelj ne samo crkvene samostalnosti (formirajući autokefalnu srpsku crkvu 1219. godine), nego i srpskog školstva, književnosti, zdravstva, pa i pravnog sistema i nauke.

Tako reći u isto vreme kada je u Engleskoj kralj Jovan bez Zemlje izdao na latinskom jeziku čuvenu Magna Carta Libertatum, Sv.Sava je u Srbiji uredio i na narodnom jeziku objavio zbirku svetovnih i crkvenih propisa pod nazivom Nomokanon, odnosno Zakonopravilo, kasnije poznato kao Svetosavska Krmčija (jer je ovaj zbornik, preko Bugarske, počeo da se primenjuje i u Rusiji, odakle pristiže taj naziv). Zajedno sa velikim kodifikatorskim poduhvatom cara Dušana iz 1349. godine – tzv. Dušanovim zakonikom, koji je takođe pisan na narodnom jeziku, ova dela čine temelj srpske pravne kulture. Čak i za vreme viševekovne vladavine Turaka, koja je usledila od sredine XV veka, srpsko pravo je živelo u praksi Srpske pravoslavne crkve, koja i danas Krmčiju smatra svojim zvaničnim kodeksom. No, tek je oslobođenje od turske vlasti, početkom XIX veka, omogućilo puni procvat srpske pravne nauke i obrazovanja.

Tokom borbe za nacionalno oslobođenje od Turaka tokom Prvog srpskog ustanka započetog 1804. godine, u Beogradu je 1808. godine osnovana Velika škola, koja je predstavljala mešavinu srednje i visoke škole, preteču univerziteta. Nastava je trajala tri godine i tu se, između ostalog, pored opšteobrazovnih predmeta, izučavalo uporedno i domaće državno (ustavno) pravo, međunarodno pravo, krivično pravo i sudski postupak. Stoga je opravdano da se početak modernog pravničkog obrazovanja u Srbiji i istorija Pravnog fakulteta u Beogradu vežu za Veliku školu i 1808. godinu.

1841-1863

Godine 1841. Beograd je postao prestonica Srbije, tako da se iste godine Licej seli iz Kragujevca u Beograd. Preseljenje u novi glavni grad obeležava se kao datum osnivanja beogradskog Pravnog fakulteta.

Licej je tada imao dva odeljenja – Filosofsko i Pravoslovno (Pravno). Pre upisa na Pravno (koje je trajalo najpre jednu, od 1843. dve godine, a od 1849. tri godine), najpre se moralo završiti Filosofsko odeljenje u trajanju od dve godine, tako da su ubrzo studije prava trajale ukupno pet godina. Nastava se izvodila na maternjem, srpskom jeziku, a prvi profesori su bili učeni Srbi iz Vojvodine. Medju njima je bio i poznati srpski književnik, komediograf i advokat Jovan Sterija Popović, koji je predavao dva predmeta: Prirodno pravo (enciklopedija prava, odnosno današnji uvod u pravo) i Kurijalni štil i sudejski postupak pri gradjanskim parnicama (organizacija sudova i gradjanski sudski postupak). Od 1853. godine studije prava se izdvajaju od prethodnih studija filozofije.

1863 -1905

Nakon toga, 1863. godine, Licej prerasta u Veliku školu – začetak beogradskog Univerziteta, koju sačinjavaju Filozofski, Pravnički (Pravni) i Tehnički fakultet. Iz lepe, ali male zgrade Konaka knjeginje Ljubice, Velika škola se seli u tada najreprezentativniju zgradu u Beogradu, koju je „svom otečestvu“ zaveštao kapetan Miša Anastasijević, a u kojoj je i danas smešten Rektorat beogradskog Univerziteta. Studije prava od tada traju četiri godine, u okviru kojih se izučavao 21 predmet.

1905 – 1941

Zakonom o Univerzitetu od 27. februara 1905. godine dotadašnja Velika škola je i formalno prerasla u Univerzitet u Beogradu. Pored Filozofskog, Pravnog i Tehničkog, predviđeno je još i postojanje Medicinskog i Bogoslovskog fakulteta. S obzirom na ograničen prostor u zgradi Kapetan Mišinog zdanja, već tada bogata Biblioteka Pravnog fakulteta se ubrzo seli u zasebnu zgradu na Obilićevom vencu, a jedan broj profesora svoje kabinete dobija u zgradi Narodne biblioteke na Kosančićevom vencu. Kada je tridesetih godina sagrađena zgrada Tehničkih fakulteta u Bulevaru kralja Aleksandra, Pravni fakultet se smešta u dotadašnju zgradu Tehničkih fakulteta na Studentskom trgu, gde se danas nalazi Filološki fakultet. Današnja zgrada Pravnog fakulteta, čija je izgradnja započela 1937. godine po projektu dekana Tehničkog fakulteta prof. Petra Bajalovića, završena je i useljena u jesen 1940. godine, neposredno uoči Drugog svetskog rata. Tu je preseljena i Biblioteka Pravnog fakulteta, koja je imala za to vreme impresivan knjižni fond od preko 36.000 primeraka, predstavljajući najveću pravnu biblioteku na Balkanu.

Studije prava su trajale četiri godine i obuhvatale su 19 obaveznih predmeta, a za studente islamske veroispovesti, od dvadestih godina tog veka, dodatni predmet je bilo i Šerijatsko pravo. Uredbom za pravne fakultete iz 1938. godine predviđen je jedinstveni nastavni plan za sva tri pravna fakulteta koji su tada postojali u Kraljevini Jugoslaviji (Beograd, Zagreb, Ljubljana). Njime je predviđeno 20 predmeta, s tim što se samo na Pravnom fakultetu u Beogradu, pod istim uslovima kao i ranije, predavalo i Šerijatsko pravo.

Od formiranja Univerziteta do Prvog svetskog rata na fakultetu je studiralo nekoliko stotina studenata, a nastavu je izvodilo desetak nastavnika. Prva žena koja je diplomirala na Pravnom fakultetu u Beogradu upisala ga je 1910, a diplomirala na Vidovdan 1914. godine. U periodu između dva rata Pravni fakultet doživljava svoj puni procvat, izrasta u modernu evropsku pravnu školu, stiče visoku međunarodnu reputaciju i značajno se kvantitativno uvećava. Tako je uoči Drugog svetskog rata na njemu studiralo preko 4.000 studenata (od čega je bilo skoro 1.000 studentkinja), a predavalo im je više desetina profesora sa velikim međunarodnim ugledom, koji su po pravilu bili školovani u inostranstvu.

1941 – 1945

Tek useljena zgrada Pravnog fakulteta oštećena je tokom aprilskog bombardovanja Beograda 1941. godine, a rad na Fakultetu je bio obustavljen. U zgradu su se uselile nemačke okupacione snage, a Biblioteka je bila nedostupna. Njen fond je bio spašen zahvaljujući odvažnoj intervenciji kod zapovednika nemačke komande, koju je preduzeo tadašnji profesor Finansija i finansijskog prava Jovan Lovčević, inače poreklom Nemac. Mada je bilo pokušaja okupacionih vlasti da obnove rad Fakulteta, do toga nije došlo zbog protesta i bojkota nastavnika i saradnika.

Sedmorica profesora su novembra 1941. godine zatvoreni u Banjički logor zbog liberalnih i antifašističkih stavova (Đorđe Tasić, Mihajlo Ilić, Đura Popović, Borislav Blagojević, Ljubomir Dukanac, Jovan Đorđević i asistent Dragaš Denković), a dva korifeja naše pravne misli tog doba, Đorđe Tasić, dekan Pravnog fakulteta u vreme izbijanja rata i Mihailo Ilić, prorektor Univerziteta u Beogradu, streljani su na Banjici 1944. godine.

1945 do danas

Profesori koji su preživeli rat obnovili su odmah po njegovom završetku rad na Fakultetu. Dramatične promene koje je proizvodila revolucionarna komunistička vlast i decenije pravnih, društvenih i političkih eksperimenata, imale su mnoge i raznovrsne posledice po državni Univerzitet. Neposredno posle rata, kao i kasnije, zbog ideološkog i političkog neslaganja Pravni fakultet je ostajao bez jednog broja svojih profesora i asistenata. Posebno je zapamćena po profesionalnoj hrabrosti diskusija na Fakultetu povodom donošenja ustavnih amandmana 1971. godine, zbog koje je profesor Mihailo Đurić doživeo krivično gonjenje i zatvorsku kaznu, a veći broj drugih profesora i asistenata na različite načine privremeno ili zauvek bio udaljen iz nastave ili sa Fakulteta.

Uprkos raznim potresima u burnim posleratnim decenijama, Fakultet se brzo razvijao. Izrasla je čitava plejada nastavnika nove generacije, koji su u svojim oblastima nastavili delo svojih istaknutih prethodnika. Most između predratnih i mlađih naučnika su predstavljali Mihajlo Konstantinović, Milan Bartoš, Borislav Blagojević, Radomir Lukić, Jovan Đorđević, Mehmed Begović, Jovan Lovčević, Dragomir Stojčević, Albert Vajs i mnogi drugi, koji su pronosili ugled Pravnog fakulteta u Beogradu i podizali dostojni naučni podmladak. Njihovi učenici, učenici njihovih učenika i naslednici daljih generacija, sve do danas se nalaze na čelu timova stručnjaka koji pripremaju nacrte zakona, njihovi stručni radovi se objavljuju u inostranstvu, oni su arbitri u uglednim međunarodnim arbitražama, članovi Srpske akademije nauka, članovi i zvaničnici međunarodnih naučnih institucija i stručnih organizacija, počasni doktori i akademici inostranih univerziteta i akademija nauka, nastavnici po pozivu na vodećim svetskim univerzitetima, rektori Beogradskog  univerziteta.

Pored nastavnika i asistenata zaposlenih na Fakultetu, u nastavi je često učestvovao i jedan broj profesora drugih fakulteta, kao i gostujućih profesora stranih univerziteta, a među njima su i istaknute ličnosti koje su, na predlog Pravnog fakulteta, ponele titulu počasnog doktora (honoris causa) Univerziteta u Beogradu.

ALMA MATER Svoj duboki trag na razvoj pravne kulture i pravničkog obrazovanja u ovom regionu, tokom druge polovine 20. veka, nastavnici Pravnog fakulteta su ostavili i svojim učešćem u formiranju drugih pravnih fakulteta. Svi pravni fakulteti koji su kasnije nastajali u Srbiji (Subotica, Novi Sad, Priština, Niš, Kragujevac) i Crnoj Gori (Podgorica), pa i u drugim delovima bivše Jugoslavije (Sarajevo, Skoplje), formirani su iz jezgra koje je činio Pravni fakultet u Beogradu. Nema ni jednog pravnog fakulteta u svim zemljama bivše Jugoslavije na kome se i danas neće naći bar nekoliko nastavnika koji su svoja akademska zvanja, magistarske i doktorske titule, stekli na Pravnom fakultetu Univerziteta u Beogradu.

Po broju studenata na opštem kursu poslednjih decenija 20. veka Pravni fakultet u Beogradu se mogao porediti sa čitavim univerzitetima u svetu ili omanjim gradovima. Bilo je trenutaka kada je, tokom ovog perioda, na njemu manje ili više aktivno studiralo čak i preko 20.000 studenata. Krajem osamdesetih godina 20. veka upisivano je preko 3.000 novih studenata. Vremenom je upisna politika postala restriktivnija, pa se svake godine postepeno smanjivao broj mesta za novoupisane studente, tako da danas na Pravnom fakultetu aktivno studira oko 8.000 studenata na osnovnim studijama i još nekoliko stotina na poslediplomskim i doktorskim studijama. Od formiranja do školske 2005/2006 godine diplomu beogradskog Pravnog fakulteta steklo je oko 50.000 studenata.

Od 1961. godine, kada su uvedene poslediplomske studije, akademsko zvanje magistra pravnih nauka na Pravnom fakultetu u Beogradu steklo je blizu 1.200 postdiplomaca, a diplomu specijaliste je steklo oko više stotina polaznika poslediplomskih specijalističkih studija. Takođe, od 1945 . godine do danas na Pravnom fakultetu u Beogradu odbranjeno je više od 800 doktorskih disertacija.

Zbog povećanih potreba, od 1988. do 1995. godine izgrađen je četvorospratni, moderni aneks fakultetske zgrade, čije je uređenje okončano 1997. godine otvaranjem moderne Konferencijske sale. Tako Pravni fakultet sada raspolaže sa prostorom od blizu 12.000 m2. Fakultet ima osam amfiteatara, desetak učionica i seminarskih soba, sudnicu za praktičnu nastavu. Nastavnici i saradnici su smešteni u šezdesetak kabineta, povezanih u lokalnu kompjutersku mrežu i na Internet. Fakultet poseduje i svečanu Salu za sednice, Biblioteku sa čitaonicama na oko 2.000 m2, računarski centar, studentsku računarsku laboratoriju, studentski klub, nastavnički klub itd.

U glavnom holu zgrade Pravnog fakulteta uklesana su na zidu imena Starešina i Dekana, ljudi koji su stajali na čelu Fakulteta tokom više od sto godina njegove inače znatno duže istorije.

Literatura o Pravnom fakultetu u Beogradu:

• Sto pedeset godina Pravnog fakulteta 1841 – 1991, Pravni fakultet u Beogradu, Beograd 1991
• Naučno nasleđe Pravnog fakulteta u Beogradu od 1841. do 1941. godine, Pravni fakultet u Beogradu, Beograd 1994
• Simić, M., Beogradski i subotički Pravni fakultet 1941 – 1945, Dosije, Beograd 1996
• Kandić, LJ. – Danilović, J., Istorija Pravnog fakulteta 1808 – 1905, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd 1997
• Kandić, LJ., Istorija Pravnog fakulteta 1905 – 1941, I-II, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd 2002
• Vasiljević, M. i dr., Pravni fakultet u Beogradu 1808-2018, Pravni fakultet u Beogradu, Beograd 2019